W głosowaniu nr 9 na 40. posiedzeniu Sejmu dnia 29.10.2021 r. rok 2022 został ustanowiony Rokiem Józefa Mackiewicza.
Uchwała głosi, że „Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w studwudziestolecie urodzin wybitnego pisarza – uznając wielkość jego dorobku wytrwale wspierającego idee: niepodległości Polski, wolności i przyjaznego współistnienia narodów Europy Środkowo-Wschodniej i niezłomnego oporu przeciw komunizmowi, oraz uniwersalne wartości jego prozy literackiej – ustanawia rok 2022 Rokiem Józefa Mackiewicza.”
Jan Zieliński podkreśla, że „Józef Mackiewicz budzi emocje. Niektórzy uważają go za jednego z największych polskich prozaików XX wieku, inni za zdrajcę
i kolaboranta. Był i jest niewygodny. Przez swój bezkompromisowy antykomunizm, przez ostry język, przez przywiązanie do prawdy. Był i jest potrzebny. Jego zwolennicy cenią go za to samo: za antykomunizm, za ostry język, za przywiązanie do prawdy…”
Można powiedzieć, że Józef Mackiewicz jest najbardziej „wyklętym” polskim pisarzem XX w. Dla komunistów, a także dla wielu działaczy emigracyjnych
i opozycyjnych PRL był wrogiem publicznym numer jeden, ponieważ stworzył najbardziej spójne i konsekwentne uzasadnienie antykomunizmu jako postawy etycznej, światopoglądowej i historycznej.
Urodził się 1 kwietnia 1902 r. w Sankt Petersburgu. Ojciec J. Mackiewicza, Antoni, pochodzący z rodziny szlacheckiej był dyrektorem i współwłaścicielem petersburskiej firmy importującej wina „Fochts i Spółka”. Jego matka, Maria
z Pietraszkiewiczów, pochodziła z Krakowa. W 1907 r. rodzina Mackiewiczów przeniosła się do Wilna, gdzie trzy lata później Józef rozpoczął naukę w gimnazjum klasycznym im. Winogradowa. Będąc uczniem szóstej klasy gimnazjum, jako siedemnastolatek, wziął ochotniczo udział w wojnie polsko-bolszewickiej. W 1921 roku, mimo braku matury, rozpoczął studia przyrodnicze na Uniwersytecie Warszawskim, których jednak nie ukończył. Studiował także na powstałym w Wilnie Uniwersytecie Stefana Batorego. Z powodów finansowych nauki nie skończył, lecz najprawdopodobniej otrzymał absolutorium. Twierdził, że właśnie studia przyrodnicze uprzytomniły mu całą niedorzeczność nacjonalizmów.
Pierwsze artykuły opublikował na początku lat 20. W latach 1923–1939 Mackiewicz pracował w wychodzącym w Wilnie Słowie, którego redaktorem naczelnym był jego starszy brat, Stanisław Mackiewicz. Nieudane małżeństwo, jakie zawarł w 1924 r. z nauczycielką Antoniną Kopańską, rozpadło się po kilku latach. Ożenił się ponownie, w 1938 r., z pisarką Barbarą Toporską. W 1936 r. Józef Mackiewicz wydał tom nowel, a następnie, w 1938 r., Bunt rojstów, będący wyborem reportaży pisanych dla Słowa. 17 września 1939 r., na wieść o wkroczeniu Armii Czerwonej, uciekł do Kowna. W listopadzie 1939 r., po zajęciu Wilna przez Litwinów, zaczyna wydawać polski dziennik – Gazetę Codzienną. W maju 1940 r. rząd litewski pozbawił go prawa publikacji, a gdy 15 czerwca 1940 r. Wilno ponownie przeszło w ręce sowieckie, zarabiał na życie, pracując jako drwal
i woźnica.
W lipcu 1941 r. niemieckie władze okupacyjne proponują Mackiewiczowi redagowanie pisma w języku polskim. Odmawia kategorycznie. Zamieszcza swoje teksty w wydawanym przez władze niemieckie po polsku Gońcu Codziennym, co stało się pretekstem do oskarżeń pisarza o kolaborację z hitlerowcami i wydania wyroku śmierci przez Sąd Specjalny AK (w końcu 1942 r. lub na początku 1943 r.). Sergiusz Piasecki, kierujący Egzekutywą AK, odmówił zastrzelenia Mackiewicza, zaś ppłk Aleksander Krzyżanowski, komendant Okręgu Wileńskiego, podjął decyzję o jego uniewinnieniu. Za wydaniem wyroku najprawdopodobniej stała agentura sowiecka w szeregach AK (sprawę tę drobiazgowo analizuje prof. Włodzimierz Bolecki w książce Ptasznik z Wilna).
W maju 1943 r. po odkryciu przez Niemców w Katyniu grobów oficerów polskich zamordowanych przez Sowietów, na zaproszenie niemieckie i za zgodą polskich władz podziemnych, J. Mackiewicz udał się do Katynia jako świadek ekshumacji zwłok. Po powrocie w Gońcu Codziennym ukazał się wywiad z pisarzem pt. Widziałem na własne oczy, w którym zrelacjonował pobyt w miejscu kaźni polskich oficerów. Za ten wywiad PPR wydała na Józefa Mackiewicza wyrok śmierci.
Uciekając przed ponowną okupacją sowiecką w 1944 r., J. Mackiewicz wraz
z żoną przedostali się do Warszawy. Udało im się opublikować trzy numery pisma Alarm, w którym wyjaśniali, że klęska Niemiec na froncie wschodnim przed kapitulacją na Zachodzie będzie końcem nadziei na niepodległość wszystkich krajów w Europie Wschodniej, z Polską włącznie – grozi im bowiem okupacja sowiecka. Takie stanowisko było sprzeczne z polityką polskiego rządu na uchodźstwie. Jesienią Mackiewiczowie dotarli do Krakowa. Tam powstała broszura Optymizm nie zastąpi nam Polski. W styczniu 1945 r., gdy Armia Czerwona zbliżała się do Krakowa, Mackiewiczowie rozpoczęli ucieczkę na Zachód. Dotarli do Rzymu, gdzie na zlecenie Biura Studiów II Korpusu gen. Andersa Mackiewicz opracował białą księgę o zbrodni katyńskiej – Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów z przedmową gen. Andersa, która ukazała się w 1948 r. bez nazwiska autora.
W 1945 r. Józef Mackiewicz został oczyszczony z zarzutu, że w okresie od 1940 do 1944 r. pracował w prasie okupacyjnej niemieckiej, wydawanej w języku polskim, przez sąd koleżeński Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich. W latach 1946–1947 pisarz zaczął regularnie publikować w kilku pismach emigracyjnych, m.in.
w paryskiej Kulturze, londyńskich Wiadomościach, tygodniku Lwów i Wilno. Współpracował z emigracyjną prasą litewską, ukraińską, białoruską i rosyjską.
W 1947 r. Mackiewiczowie przenieśli się do Londynu. W grudniu 1947 r. tygodnik Lwów i Wilno opublikował pierwszą część artykułu J. Mackiewicza Nudis Verbis, krytykującego politykę wojenną rządu na uchodźstwie i dowództwa AK. Rozpoczyna się na dobre tzw. sprawa Mackiewicza i starania o „osądzenie kolaboracjonizmu” pisarza.
W 1948 r. J. Mackiewicz zrywa kontakty z bratem – Stanisławem Catem – Mackiewiczem i opracowuje nową wersję książki o Katyniu z myślą o przekładach na inne języki. Pierwsze wydanie nowej książki o zbrodni katyńskiej ukazało się
w 1949 r. w Szwajcarii, w języku niemieckim, Katyń. Zbrodnia bez sądu i kary (tytuł niemiecki: Katyn – ungesühntes Verbrechen). Później ukazywała się ona
w tłumaczeniu na inne języki. Autor nie chciał jej wydawać po polsku, aby nie skonfliktować się z Władysławem Andersem, gdyż książka Zbrodnia katyńska
w świetle dokumentów z przedmową generała już funkcjonowała w obiegu czytelniczym.
W 1951 r. J. Mackiewicz został powołany przez Specjalną Komisję Śledczą Kongresu Stanów Zjednoczonych do Zbadania Zbrodni Katyńskiej (tzw. Komisję Maddena) jako świadek i jednocześnie ekspert. W 1955 r. Mackiewiczowie przenieśli się na stałe z Londynu do Monachium. Tu żyli oboje aż do śmierci, utrzymując się
z mizernych honorariów za publikacje. Ukazały się wtedy dwie kolejne książki
J. Mackiewicza: Droga donikąd (powieść o życiu na Litwie, gdy stała się republiką sowiecką) i Karierowicz (powieść psychologiczna, bez tła historycznego). W 1956 r. Mackiewicz zrywa wszelkie stosunki z bratem Stanisławem, byłym premierem rządu na uchodźstwie decydującym się na powrót do kraju zniewolonego przez Sowietów.
W 1957 r. wydana została Kontra, powieść o Kozakach dońskich walczących w II wojnie światowej przeciw Sowietom, a następnie, na podstawie układu w Jałcie, wydanych im przez aliantów. W Polsce ukazuje się pod pseudonimem Roman Lutosławski powieść Dno nieba autorstwa J. Mackiewicza.
W 1962 r. wydrukowana została Sprawa pułkownika Miasojedowa oraz wydana własnym nakładem rozprawa Zwycięstwo prowokacji, traktująca o przyczynach rozprzestrzeniana się komunizmu na świecie. Kolejne książki J. Mackiewicza to wydany w 1964 r. zbiór nowel Pod każdym niebem (ponowne wydanie z 1989 r. nosi tytuł Ściągaczki z szuflady Pana Boga), Lewa wolna (1965 r.) i Nie trzeba głośno mówić (1969 r.). Nowa powieść wywołuje kolejną falę dyskusji o tzw. sprawie Mackiewicza.
W 1971 r. prezydent August Zaleski odznaczył pisarza Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski – Polonia Restituta. W 1972 r. ukazała się analiza polityki papieża Jana XXIII wobec komunizmu – W cieniu krzyża. W wydanej w 1975 r. książce Watykan w cieniu czerwonej gwiazdy J. Mackiewicz kontynuował wątek polityki kościoła katolickiego wobec komunizmu; tym razem za pontyfikatu papieża Pawła VI. W 1974 r. uniwersytet amerykański w Kansas zgłosił kandydaturę
J. Mackiewicza do Nagrody Nobla.
Józef Mackiewicz zmarł 31 stycznia 1985 r., jego żona przeżyła go o niecałe pół roku. Prochy obojga małżonków spoczęły w Londynie. W Tygodniku Powszechnym 10 lutego 1985 r. ukazał się nekrolog Józefa Mackiewicza. Siostra pisarza, Seweryna Orłosiowa, 26 lutego zamieściła osobny nekrolog w Życiu Warszawy. Te dwa wpisy poświęcone zmarłemu twórcy to jedyne wzmianki o śmierci Józefa Mackiewicza, jakie ukazały się w Polsce.
W 1996 r. w Telewizji Polskiej po raz pierwszy wyemitowano film dokumentalny Jedynie prawda jest ciekawa, poświęcony Józefowi Mackiewiczowi (reżyseria Robert Kaczmarek). W 2007 r. powstał film Errata do biografii – Józef Mackiewicz w reżyserii Grzegorza Brauna, jeden z cyklu filmów dokumentalnych odsłaniających nieznane, przemilczane bądź zafałszowane fakty z biografii polskich pisarzy. W 2002 r. dla upamiętnienia setnej rocznicy urodzin pisarza przyznana została po raz pierwszy Nagroda Literacka im. Józefa Mackiewicza.
Dla uświetnienia ustanowionych przez Sejm RP obchodów Roku Józefa Mackiewicza Poczta Polska wyemitowała znaczek obiegowy. Prezentacja znaczka miała miejsce w przeddzień 120. rocznicy urodzin pisarza, 31 marca 2022 r., w Sejmie RP podczas konferencji poświęconej twórczości i dorobkowi
J. Mackiewicza, zorganizowanej przez Instytut Pamięci Narodowej. Walor, który został wprowadzony do obiegu 1 kwietnia 2022 r., uroczyście odsłonił Wiesław Włodek, wiceprezes Poczty Polskiej. Uzasadniając podjęcie decyzji o upamiętnieniu emisją filatelistyczną mało znanego współczesnym Polakom twórcy literatury powiedział: „Józef Mackiewicz – człowiek legenda. Odważny patriota nie tylko
w słowach, ale też i w czynach. Jeden z najwybitniejszych polskich pisarzy i publicystów XX wieku, niewątpliwy autorytet, bojownik o prawdę, człowiek o niezwykłej biografii. Chcąc uczcić 120. rocznicę jego urodzin z wielką radością włączyliśmy się w obchody Roku Mackiewicza. Dla Poczty Polskiej to jedna z tych postaci w historii naszej ojczyzny, której zasługi oraz twórczość trzeba dawać za wzór postępowania najmłodszym pokoleniom naszych rodaków. Wierzę, że taką właśnie edukacyjną rolę pełni nasz najnowszy znaczek obiegowy.”
Wpisując się w obchody Roku Józefa Mackiewicza, oddając hołd odważnemu obrońcy prawdy i wolności w 120. rocznicę jego urodzin, uczniowie klas ósmych uczestniczyli w okolicznościowej lekcji historii. Zapoznali się z dorobkiem literackim przywracanego zbiorowej pamięci pisarza, publicysty, którego dewizą stało się hasło: „Jedynie prawda jest ciekawa”. Analizowali problem zniewolenia człowieka przez totalitaryzmy oraz dyskutowali o potrzebie odkłamywania historii, bezkompromisowego podejścia do prawdy. Działalność literacką J. Mackiewicza, jego dokonania na polu walki o wolność i niezależność przybliżyła społeczności szkolnej również rocznicowa gazetka. Zachęcamy do zapoznania się
z prezentowanymi na niej informacjami oraz do lektury wybranej pozycji książkowej autorstwa J. Mackiewicza, jednego z patronów roku 2022.
